Όταν ένας άνθρωπος διαπράξει κάποιο έγκλημα έχει ως αποτέλεσμα την στέρηση της ελευθερίας του. Ο απώτερος σκοπός μπορεί να είναι η αναμόρφωση του αλλά αυτό συνεπάγεται και με την ολοκληρωτική αλλαγή της ζωής του ατόμου αλλά και της οικογένειας του. Ο άνθρωπος αυτός χάνει σχεδόν όλες του τις ελευθερίες, αλλά επίσης και τις οποιεσδήποτε διασυνδέσεις είχε εκτός φυλακής. Η στέρηση της ελευθερίας των ατόμων τους καθιστά ανίκανους να έρχονται σε επαφή ανα πάσα ώρα και στιγμή με τις οικογένειες και τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Οι περισσότεροι μπορεί να έχουν ως κυριότερο ιδανικό την οικογένεια, την οποία κατά κάποιο τρόπο τους στερούν. Για παράδειγμα με τη πανδημία του Κορωνοϊού, τα άτομα στη φυλακή δεν έμειναν ανεπηρέαστα.
Λόγω του ότι η κοινωνία έχει μπεί σε ῾καραντίνα᾽, σε αρκετές χώρες οι φυλακισμένοι δεν είχαν τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή (άτομο-προς-άτομο) με τις οικογένειες τους για μήνες, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί αρνητικά η ψυχική τους υγεία. Ακόμη, ένας άνθρωπος ο οποίος μπαίνει στη φυλακή χάνει αρκετές επαφές και διασυνδέσεις που είχε με τον έξω κόσμο. Το άτομο με την αποφυλάκιση του θα πρέπει να χτίσει ξανά από την αρχή φιλίες, όπως επίσης θα πρέπει να γίνει επανασύνδεση με την οικογένεια του. Αρκετοί από τους ανθρώπους οι οποίοι ήταν στη ζωή αυτών των ατόμων προηγουμένως, ίσως με τη πάροδο του χρόνου να έχουν χαθεί. Επομένως, ένας άνθρωπος ο οποίος αποφυλακίζεται προσπαθεί να ξαναχτίσει τη ζωή του.
Με την αποφυλάκιση ενός ατόμου, επικρατεί ένα χαρμόσυνο κλίμα γύρω από το ίδιο το άτομο, αφού πλέον έχει τελειώσει η βαριά ποινή του. Ωστόσο, μπορεί να υπάρξουν αρκετά προβλήματα μετά την αποφυλάκισή τους: το άτομο μπορεί να μην έχει την οικονομική δυνατότητα να ζήσει στον ῾έξω κόσμο᾽, με αποτέλεσμα να νιώθει πως δεν υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο μακριά από το έγκλημα.
Για παράδειγμα ένα άτομο το οποίο ήταν άστεγο και προέβη σε κάποιο ποινικό αδίκημα το οποίο τον οδήγησε στη φυλακή, όταν το άτομο αυτό δεν βρεί κάποια δουλειά μετά την αποφυλάκισή του η οποία θα τον αποκαταστήσει οικονομικά, το άτομο αυτό μπορεί να ξανακάνει κάποια εγκληματική πράξη (Dearden, 2020). Επομένως, αυτός ο άνθρωπος θεωρεί πως είναι πιο ῾κερδοφόρο᾽ το να διαπράξει κάποιο έγκλημα διότι η πράξη αυτή θα του προσφέρει τα απαραίτητα (pleasure-pain principle, Classicist Criminology)(Walklate, 2007).
Ακόμα ένα εμπόδιο που μπορεί να βρούν στο δρόμο τους οι αποφυλακισθέντες, είναι η δυσκολία εύρεσης δουλειάς (π.χ. αρκετοί εργοδότες ζητούν λευκό ποινικό μητρώο). Τα προγράμματα εντός φυλακής θα μπορούσαν να συμβάλουν σε αυτό τον τομέα, με την παροχή της απαραίτητης εκπαίδευσης σε κάποιους κλάδους, η οποία εκπαίδευση θα εξασφαλίσει στα άτομα αυτά ένα καλύτερο μέλλον. Επιπρόσθετα, θα μπορούσε να παρέχεται κάποιου είδους δουλειά στα άτομα που ζούνε εντος φυλακής (η οποία θα επωφελούσε την ίδια την φυλακή), που θα τους προσέφερε ένα εισόδημα. Με την πάροδο του χρόνου θα φυλάσσονταν κάποια χρήματα, τα οποία θα τους προσέφεραν ένα καλό βιοτικό επίπεδο στο μέλλον. Σε αυτό τον τομέα ήδη βοηθά η Οργάνωση, η οποία κάνει ό,τι μπορεί για την εξασφάλιση ενός καλύτερου μέλλοντος ως προς τα άτομα αυτά.
Όσο και να προσπαθούν τα ίδια τα άτομα να φτιάξουν ξανά τη ζωή τους, ο στιγματισμός γύρω από το άτομο τους, τους επηρεάζει τόσο στην προσωπική τους ζωή, όσο και την ψυχολογική τους κατάσταση (labelling theory) (Barmaki, 2019). Πολλοί αποφυλακισθέντες ίσως να έχουν την θέληση να γίνουν καλύτερα άτομα και να κάνουν μια καινούρια αρχή, αλλά το κοινωνικό στίγμα τους κάνει να χάνουν την ελπίδα τους. Αυτό επηρεάζει την ψυχική τους υγεία, και μπορεί να οδηγήσει σε αποξένωση ή/και κατάθλιψη ή ακόμα και σε περεταίρω εγκληματικές πράξεις (Bliesener, Beelmann & Stemmler, 2012). Τα άτομα αυτά διακατέχονται από στρές από την στιγμή που έχουν να κάνουν με το Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης.
Το μέλλον τους είναι αβέβαιο και οι μετέπειτα διαδικασίες είναι πολύ ψυχοφθόρες. Με τον κοινωνικό στιγματισμό εμποδίζεται η ομαλή μετάβαση από την κοινωνία της φυλακής, στον έξω κόσμο. Όταν ένας άνθρωπος ο οποίος νιώθει την απόρριψη της κοινωνίας, και από την άλλη οι άνθρωποι εντός φυλακής τον κάνουν να νιώθει πως ανήκει σε ένα σύνολο, ίσως αυτός ο άνθρωπος να επιλέξει να πάει πίσω στον χώρο που νιώθει πως τον αποδέχονται (Barmaki, 2019). Εάν όμως η κοινωνία αποδεχτεί -όσο μπορεί- τα λάθη των ατόμων αυτών, και τους λόγους που οδήγησαν τα άτομα αυτά να κάνουν τέτοιου είδους πράξεις (nature-nurture debate), ίσως αυτό να βοηθούσε το ίδιο το άτομο στο να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του (Merikangas, 2004).
Συνοψίζοντας, ένας άνθρωπος ο οποίος αποφυλακίζεται μπορεί να βρεί αρκετά εμπόδια στο δρόμο του. Καταρχάς χάνει ανθρώπους από κοντά του, στιγματίζεται, και αυτό πιθανόν να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική του υγεία (Barmaki, 2019). Μπορεί να οδηγηθεί σε αποξένωση ή ακόμα και στη διάπραξη περεταίρω εγκλημάτων. Αρκετοί δυσκολεύονται να βρούνε δουλειά και να κάνουν φιλίες. Η οποιαδήποτε συναναστροφή με ανθρώπους συμβάλλει στην αποτροπή της αντικοινωνικότητας, καθώς επίσης αποτρέπει την διάπραξη περισσότερων εγκλημάτων (Bliesener, Beelmann & Stemmler, 2012). Σε καμία περίπτωση δεν θα θέλαμε τα άτομα να χάσουν τις ελπίδες τους, και εάν νιώθουν πως χρειάζονται ψυχολογική υποστήριξη, τα προτρέπουμε να συμβουλευτούν κάποιο ειδικό.
Ως κοινωνία, οφείλουμε να στηρίξουμε την κάθε προσπάθεια τους, καταρρίπτοντας φραγμούς που στέκονται εμπόδιο στην κοινωνική ένταξη. Τις πλείστες φορές οι ‘φραγμοί’ είναι η ανθρώπινη νοοτροπία και η δυσκολία μας να κατανοήσουμε πως ο άνθρωπος εξελίσσεται και αναμορφώνεται μέσα από τα βιώματα και τις εμπειρίες του.
Μαρία Στυλιανού
Criminology & Forensic Studies
University of Portsmouth
Volunteer at PRISONERS RIGHTS PROTECTION CYPRUS
Internt at Penal Reform Solutions
